Malowany ptak

Zarzutów wobec filmu można mieć wiele: krzywdzące ukazanie Polaków, mnóstwo dosłownie pokazanej przemocy, którą niektórzy mogą uznać za zbędną, czy też potencjalne znudzenie jakiego mogą doświadczyć widzowie, których odrzuca niemal trzygodzinny czarno-biały film ubogi w dialogi. Na pewno znajdą się również zwolennicy "Malowanego ptaka", dostrzegający w nim niesamowicie złożony obraz wojennego piekła widziany oczami dziecka.

Zachwyca obrazem, lecz dobija treścią. Wytrąca z równowagi. A przy tym estetyzuje holokaustowe doświadczenie, jednocześnie nie pozbawiając go wielowymiarowości.

Już pierwsza scena, w której grupa rówieśników spala pupila głównego bohatera, informuje widza, że ma do czynienia z zadziornym i bezkompromisowym dziełem, które nie pozwoli szybko o sobie zapomnieć. Podzielony na dziewięć rozdziałów film nie zwalnia tempa i ogłusza widownie, coraz to twardszymi obrazami gehenny.

Szokuje bowiem przede wszystkim bezsensownością tak ukazywanej przemocy i degeneracji gatunku ludzkiego, a nie tym, co one ze sobą niosą i co symbolizują. Wróćcie do Klimowa, by odrobić tę lekcję, a nie traćcie energii na dyskusję nad filmem, który w tej materii ma niewiele do powiedzenia.

Od pierwszych minut przykuwa uwagę serią przepięknych czarno-białych kadrów. Plenerowe zdjęcia Vladimira Smutnego nadają mu swoistego klimatu niczym u najwybitniejszych malarzy kina.

Niemalże wiernie przenosi książkę na ekran i tworzy prawie trzygodzinną wędrówkę po piekle. Wizualnie dopracowany, emocjonalnie stonowany i wypełniony aktami przemocy jest dziełem ważnym i potrzebnym.

Naprawdę dobry, w pełni ukazujący grozę i społeczną apatię czasów II Wojny Światowej, w których to nasz bohater niczym tytułowe zwierzę w jednej ze scen nie pasuje do swojego środowiska.

Książkę Kosińskiego określono kiedyś jako "niemożliwą do przeczytania", a co dopiero do sfilmowania, szkoda więc, że czeski reżyser nie zrezygnował przynajmniej z kilku wątków. Może wtedy nie miałoby się wrażenia, że jego trzeci film ogląda się na przyspieszeniu, bo do końca dnia zdjęciowego trzeba jeszcze nakarmić jednym z bohaterów szczury. Ale to właśnie takie filmy wygrywają na festiwalach nagrody. A trzeba przyznać, że Marhoul podchodzi akurat do swojej wizji piekła wyjątkowo konsekwentnie.

Masowe opuszczanie sali kinowej przez dziennikarzy podczas pierwszego pokazu prasowego w Wenecji z pewnością zrobi filmowi darmową reklamę, ale nie zastąpi dobrego kina, przekraczającego granice w imię równie odważnej, co oryginalnej strategii reżyserskiej. Wybory Marhoula wydają się niestety gestem smutnym w swojej desperacji, bardzo wysilonym i ostatecznie pustym.

Chciałem napisać pozytywną recenzję Malowanego Ptaka. Kiedy tak myślałem o niedzieli, w sobotę mi jednak łeb ucięli.

Zdjęcia Vladimíra Smutný'ego mają w sobie hipnotyzującą wręcz moc. Ich monochromatyzm nie tyle odrealnia ukazywany świat, co go poetyzuje, a mimo to osadza w pewnej konkretności ludzkiego doświadczenia. Paradoksalnie, estetyzacja obrazu jednocześnie anestezjuje ukazywany w nim horror ale i umożliwia to, by dotarł on w nasze wnętrze gdzieś głębiej.

Obraz Czecha nie należy do lekkich, łatwych i przyjemnych, lecz unika toporności filmu radzieckiego i realizacyjnej nierówności propozycji naszego rodaka. Václav Marhoul stworzył długi pejzaż wojennego koszmaru widzianego oczami dziecka - dzieło poważne i ciężkiego kalibru, wymagające przetrawienia, lecz z pewnością potrzebne w okresie dominacji politycznej poprawności i cukierkowatości na rynku filmowym.

Jest jedną z najwybitniejszych adaptacji z historii kina. A to dzięki temu, że unika prostych środków: jak opowiadanie wrażeń bohatera, bardzo oszczędnie operując dialogami. Marhoul robi to co jest powinnością sztuki filmowej - opowiada obrazem.